Προσβολές - Μετάδοση - Κίνδυνοι

Πρόκειται για φυτοπαθογόνο βακτήριο καραντίνας. Η μετάδοση και διασπορά του παθογόνου γίνεται κυρίως με μολυσμένο πολλαπλασιαστικό υλικό αλλά και με φορείς μετάδοσης του βακτηρίου όπως τα μυζητικά έντομα Cicadellidae & Cercopidae. Είναι μεγάλο το εύρος ξενιστών και προσβάλλει ελιά, αμπέλι, αβοκάντο, πυρηνόκαρπα (αμυγδαλιά, κερασιά, δαμασκηνιά, ροδάκινα, κ.ά), αχλαδιές, εσπεριδοειδή, καλλωπιστικά και δασικά δένδρα (Βελανιδιά, Φτελιά, διάφορα Πλατανοειδή, κλπ), θάμνους (μυρτιά, πολύγαλα, πικροδάφνη, σπάρτο, δενδρολίβανο κ.ά.). Βασικό σύμπτωμα η εμφάνιση εγκαυμάτων (κάψιμο) στα φύλλα που αρχίζει από τις άκρες και εξαπλώνεται στο υπόλοιπο φυτό. Μια πολύ παραστατική περιγραφή με εικόνες δίνει ο ερευνητής της Xylella, John Hartman, του Πανεπιστημίου Kentucky των ΗΠΑ (Βλ.: https://images.bugwood.org/series.cfm?coll=87735&color=transparent)

Οι ξενιστές του βακτηρίου υπολογίζονται διεθνώς σε περίπου 550 φυτά από 10 βοτανικές οικογένειες από άγρια ποώδη, έως ανώτερα φυτά, οι οποίες περιλαμβάνουν και ενδημικά φυτά της χώρας μας, εμπορικά είδη γεωργικής χρήσης και πολύ μεγάλο αριθμό καλλωπιστικών και δασικών ειδών.

Πέραν της αγροτικής παραγωγής στη Ελληνική επικράτεια, όπως η Ελαιοκαλλιέργεια με πάνω από 130 εκατομμύρια δένδρα σε παραγωγή συν κάποια εκατομμύρια διάσπαρτα, αλλά και πολλά ακόμη καρποφόρα όπου μια προσβολή και διασπορά του παθογόνου θα σήμαινε το "τέλος" του τομέα της δενδροκομίας στη χώρα με αθεράπευτες κοινωνικοοικονομικές & περιβαλλοντικές επιπτώσεις, δεν πρέπει να ξεχνάμε και τον τομέα των Καλλωπιστικών φυτών όπου διαθέτουμε μια συστηματική και μάλιστα ποιοτική παραγωγή δενδρωδών, θαμνωδών και λοιπών φυτών στα φυτώρια της χώρας, αλλά και την προμήθεια της Ελληνικής αγοράς από μαζικές εισαγωγές φυτών τα οποία είτε προέρχονται από Φυτωριακές επιχειρήσεις της Ιταλίας όπου ενδημεί το παθογόνο (Απουλία, Επαρχία Lecce...) ή κατευθύνονται προς την Ελλάδα και διέρχονται από προσβεβλημένες περιοχές της Ιταλίας, ανεξαρτήτως προέλευσης (& από λοιπές χώρες της ΕΕ, Ολλανδία, Γαλλία, Ισπανία, κλπ...) με κατεύθυνση τα λιμάνια της Αδριατικής (κυρίως Μπάρι και Μπρίντιζι) και τις πύλες εισόδου στην Ελλάδα στο Ιόνιο (Ηγουμενίτσα, Πάτρα). Ο κίνδυνος και οι πιθανότητες επιμόλυνσης παραμένουν τεράστιες, ενώ απαιτούνται Κοινοτικά αλλά και εξειδικευμένα Εθνικά μέτρα.

Διασπορά και Μέτρα

Σύμφωνα με τις Κοινοτικές Οδηγίες, οι εθνικές εποπτικές αρχές (ΥΠΑΑΤ στην προκειμένη περίπτωση) πρέπει να ενημερώνονται άμεσα για κάθε ύποπτο κρούσμα του οργανισμού Xylella fastidiosa, έτσι ώστε να μπορούν να λάβουν τα αναγκαία μέτρα. Η Xylella fastidiosa δεν έχει εντοπιστεί στην Ελλάδα, όμως ο κίνδυνος να εισαχθεί θεωρείται ιδιαίτερα αυξημένος και ο κάθε εφησυχασμός απαράδεκτος.

Η Xylella αποτελεί βακτήριο καραντίνας, η αναφορά για πιθανή προσβολή φυτών και η αντιμετώπιση, αποτελεί υποχρέωση όλων. Τονίζεται ότι είναι σημαντικό να περιοριστεί η διακίνηση εντός και εκτός των οριοθετημένων περιοχών (π.χ. στην Απουλία) συγκεκριμένων φυτών που προέρχονται από την εν λόγω περιοχή μόνο στα φυτά που καλλιεργούνται σε εγκεκριμένο φυτώριο και συνοδεύονται από "έγκυρο" φυτοϋγειονομικό διαβατήριο. Ταξιδιώτες και περιστασιακοί εισαγωγείς από την ΕΕ και τρίτες χώρες δεν επιτρέπεται να φέρνουν φυτά, εκτός εάν συνοδεύονται από κρατικό φυτοϋγειονομικό πιστοποιητικό αποδεκτό από τις Φυτοϋγειονομικές αρχές. Για περισσότερα σχετικά με τις διατάξεις στην ΕΕ, βλ. Εκτελεστικό Κανονισμό (ΕΕ) 2020/1201 της Ε. Επιτροπής, της 14ης Αυγούστου 2020, σχετικά με μέτρα για την πρόληψη της εισαγωγής και της εξάπλωσης του οργανισμού Xylella fastidiosa (Wells et al.) στην Ε. Ένωση.

Μέχρι σήμερα έχουν αναφερθεί εμφανίσεις του παθογόνου σε καρποφόρα και σε καλλωπιστικά (σε προσβεβλημένα και σε ξενιστές) σε Ιταλία Απουλία και Τοσκάνα (ελιές, αμυγδαλιές, πολύγαλα, σπάρτα, δενδρολίβανα, λεβάντες, μυρτιές, συκιές), Ισπανία (ελιές, αμυγδαλιές, μυρτιές, δενδρολίβανο, ελύχρυσο), Γαλλία (Κορσική) & Ελβετία (στο Πολύγαλα), Γερμανία (πικροδάφνες), Βέλγιο όπου έγινε εισαγωγή από Ισπανία ελαιοδέντρων, στο Ισραήλ σε Σάλβιες (φασκόμηλα), στην Πορτογαλία (σπαράγγια, λεβάντες, ελιές, στην δρυ την φελλοφόρο, δενδρολίβανο, αρτεμισία, στον Νεοζηλανδικής προέλευσης θάμνο Coprosma repens, βίνγκα, μυρτιά και κάποια ρείκια). Η ΕΕ επιβάλλει οριοθέτηση των προσβεβλημένων περιοχών, απαγόρευση μετακίνησης ανέλεγκτων φυτών, εκρίζωση και καταστροφή.

Σε κανονικές συνθήκες

Όταν τηρούνται οι Κανονισμοί και οι ισχύουσες Διατάξεις, πολίτες, φυτωριούχοι παραγωγοί, εισαγωγείς φυτών και αρμόδιοι των Υπηρεσιών Φυτοπροστασίας, επιβάλλεται:

  • να ελέγχουν για την τυχόν παρουσία συμπτωμάτων και να αναφέρουν άμεσα “ύποπτες” περιπτώσεις.
  • να βεβαιώνονται ότι το φυτοϋγειονομικό διαβατήριο συνοδεύει τα φυτά κατά την εισαγωγή (περιλαμβανομένων των σπόρων και λοιπού πολλαπλασιαστικού υλικού),
  • να γίνεται ενημέρωση των Φυτοϋγειονομικών Υπηρεσιών του ΥΠΑΑΤ για να καταγράφεται και να αναφέρεται στις αρχές κάθε εισαγωγή φυτών από τις φυτωριακές μονάδες.
  • να προμηθεύονται το φυτικό υλικό από γνωστούς και "έγκυρους" προμηθευτές του εξωτερικού, για τους οποίους είναι γνωστοί οι τρόποι, οι διαδικασίες, οι συχνοί έλεγχοι των αρχών και οι διασφαλίσεις που ακολουθούν κατά την παραγωγή, την ανάπτυξη και την εξαγωγή των φυτών (π.χ. απαιτούμενα έγγραφα φυτοϋγείας).
  • να βεβαιώνονται ότι τα εισαγόμενα φυτά προέρχονται από χώρα και περιοχή όπου το παθογόνο δεν έχει αναφερθεί (Xylella free).
  • να τοποθετούνται τα φυτά ξενιστές σε απομονωμένο χώρο με κάθε νέα εισαγωγή, με φυσική προστασία, μακριά από άλλους δυνητικούς ξενιστές.
  • να γίνεται έλεγχος κατά τη διάρκεια της βλαστικής ανάπτυξης για τυχόν συμπτώματα.
  • να καταστρέφεται όλο το φυτικό υλικό σε ακτίνα 100m σε περίπτωση που επιβεβαιωθεί η παρουσία του παθογόνου
  • να διατηρείτε αρχείο φυτοπροστατευτικών επεμβάσεων

Οι Αυστραλοί ενημερώνουν, εκπαιδεύουν και συνιστούν συμμετοχή των Πολιτών στην παρατήρηση, όπως :

  • όταν παρατηρείται κάποιο σύμπτωμα ή κάποιο έντομο φορέας δεν πρέπει να ενοχλούν το φυτό ή τα έντομα (αυτό μπορεί να ισοδυναμεί με το σφράγισμα και την απομόνωση ενός φορτηγού μεταφοράς πλήθους φυτών...)
  • να παίρνονται επί τόπου φωτογραφίες με τα κινητά και να στέλνονται άμεσα στις αρμόδιες αρχές
  • να συλλέγονται δείγματα από τμήματα του προσβεβλημένου φυτού η του εντόμου, με προσοχή και με την βοήθεια Γεωπόνου χωρίς να ενοχλούνται φυτό και έντομα

Αυτά σε ότι αφορά "τις κανονικές συνθήκες...", αλλά

Σε ότι όμως Αφορά την Πράξη και τον Έλεγχο τα πράγματα διαφέρουν

  • Η εμπειρία από την "αγορά και την χρηστικότητα του φυτού" στον τόπο μας προσφέρει μια εικόνα πολύ διαφορετική, ανεξέλεγκτη σε μεγάλο βαθμό, ανησυχητική και κυρίως "Επικίνδυνη" για την Φυτική παραγωγή και την βιοποικιλότητα της χώρας στο σύνολό της (φυτά και γενετικό υλικό Γεωργικής χρήσης, Καλλωπιστικά, Δασικά, κλπ). Οι λόγοι συνοψίζονται στα παρακάτω σημεία:
  • Παρά το γεγονός ότι η χώρα είναι (προς το παρόν) "free of Xylella fastidiosa"..., φαίνεται ότι οι έλεγχοι δεν είναι ανάλογοι του τεράστιου κινδύνου, ώστε να υπάρχει και η ανάλογη πρόληψη.
  • Παρά την ανυπολόγιστη οικονομική καταστροφή που μπορεί να προκαλέσει το παθογόνο, δεν υπάρχει καμία εκστρατεία πρόληψης από αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες και από τα μέσα ενημέρωσης ώστε η Πολιτεία να πληροφορεί το κοινό και τους επαγγελματίες για τους κινδύνους, παρά μόνον κάποια φιλότιμα δημοσιεύματα στο διαδίκτυο του γεωτεχνικού κόσμου.
  • Οι έλεγχοι γίνονται "αραιά" έως καθόλου και περιορίζονται στα σημεία εισόδου και πολύ λιγότερο έως ανύπαρκτες στην ενδοχώρα (σημεία διακίνησης φυτικού υλικού, φυτώρια, κέντρα παραγωγής, κέντρα κήπου & μεταπώλησης εισαγομένων, μονάδες ανάπτυξης πολλαπλασιαστικού υλικού, κλπ)
  • Οι εισαγωγές φυτικού υλικού συνεχίζονται πάντα με τυχαίες δειγματοληψίες φυτικού φορτίου στα σημεία εισόδου (random sampling) και όχι για όλες τις εισαγωγές, γνωρίζοντας ότι είναι πολλές οι χώρες εντός και εκτός ΕΕ όπου έχουν μολυνθεί περιοχές τους.
  • Ο οποιοσδήποτε μπορεί να εισάγει φυτά από οπουδήποτε, χωρίς να είναι σχετικός με την διαδικασία και με το φυτό (ξενοδόχοι, ατζέντηδες, εργολάβοι, δημοτικές επιχειρήσεις, κηποτέχνες, πολίτες, κ. ά.) χωρίς κανέναν έλεγχο με κίνδυνο να μολυνθεί η βλάστηση στην περιοχή για την οποία προορίζονται, καθιστώντας ανεξέλεγκτες τις τυχόν συνέπειες και την ανάγκη για μια χρονοβόρα ιχνηλασιμότητα.
  • Υπάρχει πλήρης (έως τυφλή) εμπιστοσύνη στα συνοδευτικά έγγραφα (φυτοϋγειονομικά διαβατήρια και πιστοποιητικά φυτοϋγείας) όταν είναι πολύ διαδεδομένη η χρήση πλαστών εγγράφων, ακατάλληλων εγγράφων, ελλιπούς πληροφορίας για τα φυτά που εισάγονται, κλπ.
  • Ο τεράστιος αριθμός ξενιστών φυτών που καταγράφεται στην ΕΕ ανανεώνεται συνεχώς αλλά και διεθνώς και βαίνει αυξανόμενος, ενώ αποτελεί τον μεγαλύτερο μοχλό κινδύνου για την εγχώρια παραγωγή φυτικού υλικού και αγροτικών προϊόντων όλων των ειδών και απαιτούνται αυστηρότεροι και εντατικότεροι έλεγχοι και μέτρα πρόληψης και προστασίας.
  • Σπανίως στα μεγάλα φυτώρια διατίθεται "απομονωμένος χώρος" για εισαγόμενα φυτά μακριά από τα ήδη υπάρχοντα, προς αποφυγή της διεύρυνσης του πληθυσμού ξενιστών, αλλά και επιμολύνσεων σε φυτά που ασθενούν και τελικά αφανίζονται από το παθογόνο.
  • Συχνά εμφανίζονται στον Ελληνικό χώρο φυτά αγνώστου προέλευσης τα οποία φυτεύονται σε δημόσιους χώρους, σε τουριστικές εγκαταστάσεις και σε διάφορα έργα πρασίνου κοντά σε αγροτικές περιοχές, σε ενδημικές υγιείς φυτείες, ενώ σπάνια έως καθόλου επιθεωρούνται φυτοπαθολογικά στην εξελικτική τους πορεία.
  • Η πρόσφατη ιστορία σχετικά με την εισαγωγή φυτών και παρασίτων στη χώρα μας που έβλαψαν την Ελληνική χλωρίδα, είναι αρκετές και απογοητευτικές, μεταξύ αυτών το "σκαθάρι" Ρυγχοφόρος (Rhynchophorus ferrugineus) των Φοινικοειδών που κατέστρεψε χιλιάδες φοίνικες στη χώρα, ο μύκητας Phytophthora, που εξαπλώθηκε σχεδόν με την έναρξη της λειτουργίας του Πάρκου ΚΠΙΣΝ και παρά τη διάγνωση προσέβαλε πλατάνια και άλλα είδη, επίσης η ασθένεια του μεταχρωματικού έλκους του πλατάνου που οφείλεται στον μύκητα Ceratocystis fimbriata f. sp. Platani, κ. ά.

Συμπεράσματικά

Απαιτούνται αυστηρότεροι έλεγχοι σε όλα τα επίπεδα και κυρίως του φυτικού υλικού εισαγωγής. Η Ευρωπαϊκοί Κανονισμοί δίνουν κατευθύνσεις και περιγράφουν μέτρα και διαδικασίες, αλλά από την πλευρά που αφορά την προστασία του Ελληνικού Πρωτογενούς τομέα επιβάλλεται περισσότερη εξειδίκευση των μέτρων.

Η φυτοπαθολογική Υπηρεσία των ΗΠΑ (APHIS/USDA) εκδίδει π.χ, Ομοσπονδιακές Διατάξεις (Federal Orders) για τις εισαγωγές φυτικού υλικού στην χώρα κατά είδος φυτού, κατά προσβολή και είδος παρασίτου, τόπο προέλευσης και παραγωγής βάσει πληροφοριών και ενός συστήματος επιτήρησης που αφορά την εμφάνιση φυτασθενειών και ζωονόσων στον πλανήτη και κυρίως στις χώρες από όπου πραγματοποιεί εισαγωγές. Το ίδιο εφαρμόζουν και άλλες χώρες όπως η Αυστραλία, η Ιαπωνία, κ. ά. Η ΕΕ έχει την ιδιαιτερότητα να αποτελείται από 27 Εθνικές οικονομίες, γεγονός που για πολλά Κράτη Μέλη απαιτούνται εξειδικεύσεις ενός γενικού πλαισίου πολίτικής σύμφωνα με τις ανάγκες των Μελών, τα προϊόντα που παράγουν, τις καλλιέργειες τους, την χλωρίδα τους, κλπ.

Η χώρα μας έχει προσαρμοστεί και εφαρμόζει όλες τις διατάξεις φυτοϋγείας, αλλά ιδιαίτερα για την καταστροφική Xylella fastidiosa απαιτούνται συγκεκριμένες Εθνικές Πολιτικές και μέτρα πρόληψης περιορίζοντας μια εκτεταμένη ασυδοσία που παρατηρείται στην αγορά του φυτού από μια μερίδα περιστασιακών, μεσαζόντων, επιστημονικά ανημέρωτων, κλπ.

Μερικά από τα μέτρα θα ήταν η θέσπιση ειδικής άδειας εισαγωγής από εγκεκριμένες παραγωγικές μονάδες της αλλοδαπής (ηλεγμένη Λίστα αλλοδαπών εξαγωγέων), διασταύρωση των πιστοποιητικών και εγγράφων που συνοδεύουνφυτικό υλικό και παρουσιάζονται στις Ελληνικές αρχές, περιορισμό εισαγωγών κάποιων φυτικών ειδών μέχρι και απαγόρευση εισαγωγής τους για όση διάρκεια θα απαιτηθεί, ώστε να λειτουργήσει υπέρ και να στηριχθεί η εγχώρια παραγωγή.

Εκστρατεία για προτίμηση και χρήση Ελληνικού φυτικού Υλικού σε έργα Πρασίνου και Αρχιτεκτονικής του Τοπίου, ακόμη και από την ίδια την Πολιτεία, από Εργοληπτικές Εταιρίες, Κατασκευαστές, τους ΟΤΑ, τον Τουρισμό και κάθε είδους καταναλωτές φυτών..

Εάν υπήρχε Εθνικό Σχέδιο για τον Πρωτογενή Τομέα περιλαμβανομένου του κλάδου των Καλλωπιστικών και της Ανθοκομίας, με συνδυασμό παραγωγής και αναγκών της εγχώριας αγοράς (μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα προγράμματα πρασίνου, συμβολαιακές παραγωγές φυτών, ενισχυμένη Επιστημονική Έρευνα, κλπ), είναι σίγουρο ότι η εισαγόμενες φυτοασθένειες θα ήταν περιορισμένες, με την προϋπόθεση πάντοτε ενός καθεστώτος οργανωμένης Διοίκησης στον τομέα της Φυτοπροστασίας και της Πρόληψης.

Κλείνοντας πρέπει να αναφερθεί η επείγουσα ανάγκη για μέτρα και οδηγίες σε περίπτωση "έκτακτης" ανάγκης, λόγω πιθανής εμφάνισης του παθογόνου σε Ελληνικό έδαφος (τι αλήθεια θα πρέπει ναν κάνουν οι παραγωγοί, οι πολίτες και οι αρμόδιες αρχές με την εμφάνιση του παθογόνου στη χώρα μας.